Geçtiğimiz günlerde değerli gençlerimizle Omurilik Felçlileri Derneği‘ne anlamlı bir ziyarette bulunduk ve bu suretle güzel dostluklar edinme şansıda yakalamış olduk. Derneğin sakinleri ve çalışanlarıyla olan bu anlamlı günde bir gün içerisinde dernekte ikamet eden ve Omurilik problemi yaşayan vatandaşlarımızın ne gibi aktiviteler (resim vs.) ve spor faaliyetleri yaptıklarını öğrendik. Ayrıca orada olduğumuz vakit içerisinde bilinçlenmek açısından başka vatandaşlarımızın da dostlarımızı asla yalnız bırakmadıklarına da şahit olduk.
Hepimiz birtakım kazalar veya yanlış hareketler (fiziki) sonrasında geçici, yaşam boyu sakatlıklara mağruz kalabiliriz. Bu suretle dikkat etmemiz gereken zaruri durumlar var. Bilhassa Omurilik felçliliği bunların içerisinde en tehlikelilerinden birisi. Gündelik hayatımızda bilinçsizce yapılan spor aktiviteleri veya talihsiz kazalar (Trafik vs.) sonrasında insanların dikkatli olması gereken aşamalar mevcut. Öncelikle bedenin zamanla tembelleşmemesi ve psikolojik olarak da hayattan kopmamak için bilinçli spor aktivitelerinin olması şart.
Ben de bir eğitimci olarak faaliyetimiz sonrasında Omurilik felçliliğine sebep olan durumları ve tedavi yöntemlerini araştırdım. Bu suretle gelin nedenleri ve tedavi yöntemleri nelermiş görelim;
Omurilik Felci
Omurilik felci, omuriliğin işlevlerini kaybetmesi olarak tanımlanır. Bu sorunun oluşması için, omuriliğin travma kaynaklı bir baskıya uğraması ya da bir hastalık nedeniyle işlevlerin yitirilmesi gerekir. Bu etkenlerle hasar gören omurilik iletişim görevini yerine getiremez duruma gelir. Yani beyinle organlar arasındaki iletişim, hasarlı bölgelerde ve aşağısında kaybedilmiş olur.
Omurilik felcinin nedenleri
Hastalıklar nedeniyle: Omuriliğin içerisinde, etrafında ya da omurgada meydana gelen bir hastalık nedeniyle, omuriliğin sıkışması, baskıya uğraması ya da bu bölgelerin zedelenmesi sonucunda omurilik felci gelişebilir. Buna neden olan hastalıklar ise;
Tümörler: Omurilikte ve omurgada meydana gelen tümörlerin yaptığı baskıyla omurilik felci gelişebilir.
Enfeksiyon hastalıkları: Menenjit, omurga veremi gibi bazı enfeksiyon hastalıkları omuriliği deforme edebilir.
Yumuşak doku hastalıkları: Omurga çevresindeki dokularda oluşan deformasyonlar, omurga fıtıkları gibi rahatsızlıklarda omurilik felci nedeni olabilir.
Travmalar nedeniyle: Yüksekten düşme, trafik kazaları, doğal afetler, iş kazaları, sportif aktiviteler nedeniyle omuriliğe olan baskı sonucunda omurilik felci gelişebilir.
Omurilik felci seviyeleri
Tetraplegia: Boyundan zedelenen omurilikle kolların hareket kabiliyeti, gövdenin hissi ve bacakların hareket yeteneği tamamen kaybedilir. Aynı zamanda öksürme ve nefes alma eylemleri oldukça güçleşir. Hasta boynunu, yüzünü, ellerini, kollarını hissetse de, gövde ve bacaklarını hissedemez hale gelir.
Parapleji: Bu seviye boyundan aşağı kısımlarda olan zedelenmelerle oluşan felçlerdir. Bu tür felçlerde genel olarak bacaklar oynatılamaz. Ancak omuriliğin hasarına göre felç iki farklı seviyede değerlendirilir. Bunlar;
High Parapleji: Burada omuriliğin sırtta üst tarafında meydana gelen zedelenmeyle, gövdenin bir kısım hareketleri ile bacakların tüm hareketleri kısıtlanır. Belden yukarı kısım hissedilse de, karın ve bacaklar hissedilmez.
Low Parapleji: Bu tür felçte omuriliğin sırtta alt tarafındaki zedelenmeyle bacaklarda tamamen ya da belirli bölgelerde hareket kaybı oluşur. Omurilikte meydana gelen zedelenmenin seviyesi ne olursa olsun, hastada bağırsak ve idrar sorunları gelişir. Omurilik zedelenmesi farklı derecelerde olabilir. Bunlar ilk beş grup Tetraplegia olarak değerlendirilir.
Birinci derecede, kişi başkasının desteğine ihtiyaç duyar, her hareketinde buna ihtiyacı olur.
İkinci derecede, hasta dirseklerini dik tutup, kolları ve elleri aracılığıyla oturabilir, kollarını kaldıramaz. Bu nedenle yanında her zaman yardımcıya ihtiyaç duyar.
Üçüncü derecede, hasta bir kolunu sadece omuz hizasına kadar kaldırabilir. Diğerini sadece destek almak için kullanabilir, onu kaldıramaz. Kol desteği olmadan oturabilir.
Dördüncü derecede, kolunun birini omuzdan yukarıya kaldırabilir ve büker. Diğer kolundan destek alabilir, kol desteği olmadan oturabilir.
Beşinci derecede, bu hastalar başka yerden destek almadan oturabilir, kollarını her yöne hareket ettirebilir. Bazen bir yardımcıya ihtiyaç duyabilir.
Altıncı derecede, bu hastalar başka yerden destek almadan oturabilir, kollarıyla topu atar ve tutabilir. Herhangi bir yardımcıya ihtiyaç duymaz.
Varolan tedaviler:
Hasar sınırlandırılması
Omurilik hasarı sonucu meydana gelen hücre kaybı vücudun kendisi tarafından yerine konamaz ve böylece omurilik fonksiyonu kalıcı olarak kaybolur. Günümüz kısa dönem tedavileri sadece zararın azaltılmasını içerir (örn. omurilik üzerindeki basıncı dindirilmek için cerrahi müdahale). Uzun dönemde, hastalara ağrı ve kazayla ilişkili semptomları rahatlatıcı fizyoterapi ve tedavilerin yanı sıra danışmanlık da verilir.
Omurilik hasarının şu an için tedavisi olmayıp, yoğun fiziksel ve duygusal bir sürece sebep olur. Ancak bazı bilim çevreleri tarafından son zamanlarda kök hücrelerin omurilik hasarındaki kullanım potansiyelleri araştırılmaya başlanmıştır.
Kök hücre tedavileri
Kök hücreler hem özel hücre çeşitlerine farklılaşabilir hem de kendi kendilerini yenileyerek daha çok kök hücre üretebilirler. Genel anlamda iki çesit kök hücre vardır: herhangi bir vücut hücresine farklılaşabilen pluripotent kök hücreler ve sadece bazı tip hücrelere farklılaşabilen yetişkin kök hücreler. Pluripotent kök hücreler embriyolardan (embriyonik kök hücreler) elde edilebilir veya deri hücreleri gibi özelleşmiş hücrelerden laboratuarda oluşturulabilirler (indüklenmiş pluripotent kök hücreler). Yetişkin kök hücreler ise kemik iliği gibi çeşitli dokularda bulunurlar.
Omurilik yaralanmasında kök hücrelerin kullanıldığı iki potansiyel yaklaşım vardır:
Yaralanan bölgeye kök hücrelerin transplantasyonu.
Hasar görmüş omurilikteki sinir kök hücrelerinin kullanılması.
Her iki yaklaşımda da amaç, zarar görmüş omurilik hücrelerinin yerine bunlara dönüşecek kök hücreler koymak veya dolaylı olarak iyileşmeyi teşvik etmeye dayanır. Bu dolaylı yarar kök hücrelerin kendisinden ya da farklılaştıkları hücrelerden gelebilir.
Çok yönlü doğasından dolayı omurilik hasarının her hangi tek bir uygulamanın sonucu tedavisinin yapılabilirliği şüphelidir. Ancak çok küçük gelişmeler bile hastaların hayatlarında büyük bir fark yaratacaktır. Christopher Reeve gibi boyundan altınızın felç olduğunu hayal edin: kollarınızı hareket ettirebilmeniz ve ellerinizle sıkıca tutabilmeniz bile bağımlı veya bağımsız yaşam arasında fark yaratırdı.
Hüseyin Bora Çelik
RSS
