Nasiruddin Tusi adına Şamaxı Astrofizik Gözlemevi (SAR) Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Fizik Enstitüsü Astrofizik sektörü bazında 1960 yılında kuruldu. Şamahı Astrofizik Gözlemevi deniz seviyesinden 1500 metre yükseklikte bulunmaktadır. Bu rasathane zor gözlenen güney göğünün çalışmada dünyanın birçok rasathanesi ile karşılaştırıldığında belirli avantajları vardır. Burada açıkça gecelerin sayısı 190-200 ulaşır. Diğer bir deyişle, binden fazla dünya rasathanesi arasında Şamahı rasathanesi kendi teleskoplarının sayısına, çeşidine, gücüne ve çeşitli parametrelere göre en önemli yerlerden birini tutuyor.
🔊 Bu yazıyı sesli dinle
Kısa sürede yerleşim kasabası (Yusuf Memmədeliyev adına) ve iş binaları inşa, teleskoplar ve diğer bilimsel cihaz ve ekipman yüklü: 2 metrelik teleskop, yatay Güneş teleskopu, AZT-8, AST-452, Seys-600 ve diğerleri. Şamahı Astrofizik Gözlemevi Büyük Kafkas Dağı‘nın kuzey doğusunda Bakü’den 150 km mesafede Pirqulu Dağı‘nın doğu yamacında bulunmaktadır. Gözlemevi’ne giden yol yeni onarımdan çıkmış ve asfalt örtüye sahiptir.

Yirminci yüzyılda ulusal astronomi biliminin gelişiminde yeni olağanüstü bir aşama başladı. 1927 yılından Azerbaycan’da astronomik ekspedisiyları faaliyete başladı. Bu keşif Şamahı dahil Azerbaycan’ın bazı illerini araştırmış, sonuçta rasathanenin inşası için Pirqulu arazisininə tercih verilmesini tavsiye etmiştir (Haziran, 1953). Gözlemevinin oluşturulması ile ilgili projelerin işlenmesi öncelikle Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi Fizik-Matematik Enstitüsü’nde Astrofizik Bölümü organizasyonu ile yapıldı (Mart 1954). Sonra bu şube bağımsız astrofizik bölümü olarak Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi bünyesine dahil edilmiştir (Temmuz, 1956).

Nihayet astrofizik bölmesi ve Pirqulu dağı yakınlarında astronomi istasyonunun bazında Astrofizik Gözlemevi teşkil olunmasına karar verilmiştir (Kasım, 1959). Gözlemevinin yapımı 1958 yılı sonunda başlamıştır. Şu anda orada akademik Memmedeliyevin adını taşıyan yerleşim kasabası, kontroller, okul, anaokulu, misafirhane, yemekhane, posta şubesi, poliklinik, garajlar, gerekli teknik cihazlar vb. vardır.

5 Eylül 2008 ve 21 Temmuz 2009 tarihinde Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Şamaxı Astrofizik Gözlemevi hayatında yeni olağanüstü aşama başlandı. Sonuç itibariyle Şamahı Astrofizik Rasadhanesinin lojistik içinde takviye edilmiş, esaslı onarım ve tadilat çalışmaları yapılmış, yeni binalar ve tesisler edilmiştir.

Şamahı Astrofizik Gözlemevi elektrik, gaz ve su temini için kompleks önlemler “Azerenerji” ASC, “Azeriqaz” ASC-ne, telefonların kurulumu ve hızlı internetle sağlanması İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı, çevrenin korunması ise Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığına, Şamahı Bölge Valiliği’ne ve Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi‘ne verilmiştir. İmar çalışmalarının tamamlandıktan sonra ŞAR bölgenin en güçlü ve önemli gözlemevlerinden biri olmuştur.

ŞAR Nesireddin Tusinin adını taşır (Eylül, 1981). Sar-ın resmi Kuruluşu 13 Ocak 1960’dır. Gökyüzünde Azerbaycanla ilgili 11 ad vardır ve ilgili nesnelerden biri – küçük gezegen ŞAR-ın adını taşıyor.

Şamahı Astrofizik gözlemevi ilim alanında şimdiye kadar binlerce gökyüzü cisimlerinin özellikleri öğrenilip, rasathane bazı kozmik programlara doğrudan katıldı. Gözlemevi emekdaşlarının aldıkları bilimsel sonuçlar fen adamları tarafından layıkıyla değerlendirilip, 20 kadar görevli çeşitli uluslararası bilimsel kuruluşlara üye seçildi. Mars’ta ve Ayda birkaç krater Şamahı Astrofizik Gözlemevi emekdaşlarının adı ile adlandırılmıştır. Azerbaycan astronomlarının kazandıkları nüfuz sayesinde Uluslararası Astronomi Birliği tarafından bazı küçük gezegenlere Azerbaycan adı verildi. 2007 Eylül’ünde ABD rasathanesinde keşif edilmiş daha küçük gezegene Nasa-nın muhabir üyesi Eyüp Quliyevin adı verildi.

Gözlemevi Nasa tarafından onaylanmış bilimsel programa göre çalışır. Yazılım dünya biliminin en öncü ve öncelikli sorunları ile uzlaşdırılmış. Gözlemevinin faaliyeti çerçevesinde galaksilerin, yıldızların, gezegen dumanlıkların, güneşin, gezegenlerin ve gökada gözlemi yapılmaktadır. Güneş-Yer ilişkileri çerçevesinde ülkenin sağlık, enerji yapıları ile ortak çalışmalar yapılıyor. Gözlemevi Azerbaycan biliminin tanıtımı için de önemli faaliyet göstermektedir. Buraya her yıl binlerce turist, öğrenci, yabancı misafirler gelir. Onların hepsine burada yapılan çalışmalar hakkında ayrıntılı bilgi verilir.

Şamahı Astrofizik Rasadhanesinde üç ana doğrultuda bilimsel çalışmalar yapılıyor; Yıldızlar fiziği, Güneş sistemi cisimlerinin dinamikleri ve fiziği, Güneş fiziği. Güneş fiziği alanında önemli bilimsel sonuçlar güneş alışmalarının gelişimi, manyetik alanı ve güneş atmosferinin ince yapı ilişkileri üzerinde elde edildi. Uluslararası ve özel programlar üzere devriye gözlemleri yapıldı. Yıldız fiziği qeyristasionar, değişen ve iki sistem yıldızları, manyetik ve geniş kaplama yıldızlar, süper yoğunluklu yıldızlar tetkik onaylandı. Güneş Sistemi cisimleri fiziği ve dinamiği alanında gezegenler ve onların uyduları tetkik olunmakta.

Gözlemevinin halen 152 çalışanı var: onların 55’i araştırmacı dahil 4 kişi fizik-matematik bilimleri doktoru ve 23 kişisi bilimler adayı, 8 kişi ise mühendisler. Eməkdaşılardan ikisi Nasa-yazışmaları üyesidir. Bir görevli Azerbaycan biliminin gelişimindeki katkılarından dolayı “Terakki” madalyasına layık görüldü.